Plan S, "cOAlition S" tarafından1 2018 yılında başlatılan2 on iki Avrupa ülkelerine bağlı Ulusal Araştırma ajansları ve fon verenlerden oluşan bir konsorsiyum, açık erişimli bilim yayıncılığına odaklanan bir girişimdir. Plan S, ilkelerini karşılamak için 2021 yılına kadar devlet tarafından finanse edilen araştırma kuruluşları ve kurumlarından yararlanan bilim adamlarının, araştırmacıların çalışmalarının yayınlandığı açık arşivleri veya herkese açık olan dergileri yayınlamaları gerekmektedir.3 Plan S'in isminde geçen S harfi İngilizce'de shock (şok) kelimesinin kısaltması olarak kullanılmaktadır.4
Plan S, araştırma fonlarının araştırma hibeleri aracılığıyla sunduğu araştırma yayınlarının açık erişime tabii olmasını savunmaktadır. Bu nedenle de, araştırma yayınlarının fiyatlarının artmasıyla toplumun büyük bir kısmı araştırma yayınlarına ulaşamaması yol açmıştır. Bu durum, Plan S'in bir proje haline gelmesine önemli bir gereçe olmuştur. Plan S, adımlarının temel amaçları içerisinde yayıncılığın maksimum derecede özgürleştirilmesi, fon verenler ve paydaşlar ile bir ittifak içerisine girmeyi amaçlamıştır. Abonelik tabanlı modeli sürdürülemeyeceğini ve açık erişime geçilmesini amaçlarının içerisinde de belirtmektedirler.56
Bu plan on ilke etrafında yayınlanmıştır. Ancak bir ilkenin önemi daha fazladır. Bu ilke temel ilke olarak nitelendirilmiştir. Temel ilkesi ise "2021 yılına kadar kamu veya özel hibelerle finanse edilen araştırmanın açık erişimli dergilerde veya platformlarda yayınlanması veya ambargo olmaksızın açık erişimli arşivlerde kullanıma sunulması gerektiğidir."
1. Yazarlar, "Creative Commons" gibi açık bir lisans altında yayınlamalıdır. Aynı zamanda açık erişim kapsamında yayınlanan bu eserlerin telif hakkını muhafaza etmeleri önem arz etmektedir.
2. Koalisyon üyeleri uyumlu açık erişimli dergiler ve platformlar için sağlam kriterler ve gereksinimler oluşturmalıdır.
3. Yayın ücretleri bireysel araştırmacılar tarafından değil fon sağlayanlar veya üniversiteler tarafından karşılanmalıdır.Bu şekilde açık erişim kapsamında yayınlanmış yayınlar araştırmacılar tarafından daha çok yaygınlaşmış olmaktadır.
4. Bu tür yayın işleri standartlaştırılmalı ve sınırlandırılmalıdır.
5. Üniversiteler, araştırma kuruluşları ve kütüphaneler politika ve stratejilerini uyumlu hale getirilmelidir.
6. Kitaplar ve monografiler için zaman çizelgesi 2021’in ötesine uzatılabilir.
7. Uyumlu açık erişimli dergilerin ve platformların oluşturulması için teşvikler sağlanmalıdır.
8. Çağımızın getirdiği yenilikler göz önünde bulundurularak açık arşivler önemi nedeniyle kabul edilmelidir.
9. Bir kısmı abonelik tabanlı ve diğer kısmı açık erişim olan dergiler,” Hibrit Dergiler” başka bir deyişle “karma açık erişimli dergiler “ olarak kabul edilir. Ve bu dergiler dönüştürücü bir anlaşmanın parçası olmadıkça Plan S ile uyumlu değildir. Aynı zamanda temel ilkeye aykırı bir durumdur.
10.Koalisyon üyeler uyumsuzlukları izlemeli ve uyumsuzluklarla ilgili yaptırım uygulamalıdırlar.7
John-Arne Rottingen (RCN) ve David Sweeney (UKRI) liderliğinde bir Science Europe Görev Gücü, 27 Kasım 2018’de yayınlanan8 Plan S ilkelerine ilişkin özel bir uygulama kılavuzu geliştirdi. Uygulama kılavuzunun geliştirilmesi aynı zamanda araştırma kurumları, araştırmacılar, üniversiteler, fon sağlayıcılar, hayır kurumları, yayıncılar ve sivil toplum gibi ilgili taraflardan gelen girdiler de dayanmaktadır.9
Geçiş dönemi boyunca tam bir açık erişim mekânı haline gelmek için dönüştürücü bir anlaşma kapsamındaki karma bir dergide yayın yapmaya izin verilmesi planlanmış ve uygulamaya tabi tutulmuştur. Bu tür dönüştürücü anlaşmaların sözleşmelerinin maliyetler dahil olmak üzere kamuya açık hale getirilmesi gerekir.10 Bu geçiş dönemi 2023’ü aşmaması için en erken yapılanmayı sunmak amacıyla bu gibi olaylarla açık erişimi yaygınlaştırmak amaçlanmıştır.
Herhangi bir dergide yayınlanmaya, dergi tarafından kabul edilen makalenin bir kopyasının erişim engeli olmaksızın onaylanmış bir açık erişim sitelerinde saklanması koşuluyla izin verilmeye devam edileceği belirtilmiştir. cOAlition S, hakları koruma stratejisinin bir parçası olarak bunu yasaklayacak dergi politikalarını geçersiz kılmayı planlamıştır.1112
Bilimsel içeriği yeniden kullanmak için yazarlara uygun atıf verilmelidir. Yayınları açık erişime sunarken koruma altına almak açısından yayınlara ticari yayınlar da dahil olmak üzere herhangi bir amaçla çalışmanın paylaşılması ve uyarlanması için dünya çapında telifsiz, geri alınamaz bir lisans verilmelidir.13 Bilimsel makaleler bazı belirlenmiş lisans altında yayınlanması gerekmektedir.14
Açık erişimli dergilerin ve platformların Plan S ile uyumlu olması için bazı kriterleri karşılaması gerekir. Bu kriterler :
1. Tüm bilimsel içeriğe, herhangi bir teknik veya başka bir engel olmaksızın okunması ve indirilmesi ücretsiz olarak yayınlanmasının ardından erişilebilir olmalıdır.
2. Dergi ya da platform disiplin içindeki standartlara ve Yayın Etiği Komitesi (COPE) standartlarına göre sağlam bir inceleme sistemi uygulamalı ve bu sistemi belgelemelidir.
3. Dergi ve platformlar DOAJ listesinde yer almalı veya kayıtlı olmalıdır.
4. Yayın ücretlerini etkileyen yayın maliyetleri hakkındaki ayrıntılar dergi web sitesinde veya yayın platformunda açıkça belirtilmelidir.
5. DOI’ler kalıcı tanımlayıcılar olarak kullanılmalıdır.
6. Arşivleme programlarında içeriğin biriktirilmesiyle uzun vadeli dijital koruma stratejisi olmalıdır.
7. Veri deposundaki ham verilere ve koda bağlantı verilebilir olmalıdır.
8. Makalenin açık erişim durumu ve lisansı hakkında makine tarafından okunabilir bilgiler olmalıdır.
coAlition S, Plan S'in destekleyen fon verenleri içeren bir organizasyondur. cOAlition S'e üye tüm fon verenler için açık bilim konusunda ilgilendikleri ana etken bilimsel yayınlamadır. Organizasyonun temel amacı, açık erişimi yaygınlaştırmaktır.15 Ayrıca bazı yorumcular, bir bölgenin Plan S'i benimsemesinin diğer bölgelerde benimsenmesini teşvik edeceğini öne sürmekteler.16
Plan S'in arkasındaki koalisyon içerisindeki organizasyonlar:17
Üye olan uluslararası örgütler:
Ayrıca Plan S'i destekleyenler:
Leiden Üniversitesi'nden Profesör Johan Rooryck, 28 Ağustos 2019'da cOAlition S tarafından Açık Erişim Şampiyonu olarak atandı.30 Mart 2019'da istifa eden eski Açık Erişim Şampiyonu Robert-Jan Smits'in yerini aldı.31
Ekim 2018'de, Bilim Ve Teknoloji Politikası Ofisi, ABD federal fon sağlayıcılarının 30 Nisan 2019'da yayınlanan Amerikan Fizik Enstitüsü'ne verdiği röportajda Plan S'e kaydolmayacağını açıkça belirtti.32
İsveçli Riksbank'ın Jubileee Fond (RJ) coAlition S'in bir üyesiydi,33 ancak Plan S'in zamanıyla ilgili endişelerden sonra cOAlition S'den ayrılma kararı aldı.34
25 Ekim 2019'da Vijay Raghavan, Hindistan'ın aynı yılın başlarında yaptığı destekleyici yorumlara rağmen cOAlition S'e katılmayacağını açıkladı.3536
Avrupa Araştırma Konseyi başlangıçta cOAlition S'i desteklediğini bildirdi,37 ancak Temmuz 2020'de desteğini geri çektiğini belirtti.38
Orijinal kaynak: plan s. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
https://web.archive.org/web/20180904122211/https://www.scienceeurope.org/wp-content/uploads/2018/09/Plan_S.pdf ↩
Plan S | website = www.coalition-s.org | erişimtarihi = 26 Kasım 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190530233807/https://www.coalition-s.org/revised-implementation-guidance/ | arşivtarihi = 30 Mayıs 2019}} ↩
Plan S | website = www.coalition-s.org | erişimtarihi = 2 Aralık 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190326090225/https://www.coalition-s.org/the-higher-council-for-science-and-technology-joins-coalition-s/ | arşivtarihi = 26 Mart 2019}} ↩
Plan S | url = https://www.coalition-s.org/asap-joins-coalition-s/ | website = www.coalition-s.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190926070147/https://www.coalition-s.org/asap-joins-coalition-s/ | arşivtarihi = 26 Eylül 2019}} ↩
Riksbankens Jubileumsfond steps away from Plan S | website = www.rj.se | erişimtarihi = 1 Aralık 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190606095123/https://www.rj.se/en/Researcher-news/general-news/riksbankens-jubileumsfond-steps-away-from-plan-s/ | arşivtarihi = 6 Haziran 2019}} ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page